۱۲ بهمن همزمان با سفر مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی در همراهی با رئیسجمهور به استان هرمزگان، عملیات اجرایی شهرهای جدید خلیج فارس و مکران نو در این استان آغاز شد. این شهرها توسط شرکت عمران شهرهای جدید مورد شناسایی قرار گرفت و به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ارسال شد تا در کمیتههای فنی شورا مورد بررسی قرار گیرد و مکانیابی آنها تایید شود که تمام مراحل آن انجام شده و عملیات اجرایی احداث این شهرها در سفر وزیر راه و شهرسازی آغاز شد. شهر جدید خلیج فارس در نقطهای ژئواستراتژیک، ژئو اکونومیک و ژئو پلیتیک، در دهانه ورودی دستیابی ایران به عمق آبهای آزاد جهان قرار گرفته و محل تلاقی لجستیکترین مد حملونقلی ایران با ۴ مد دریایی، هوایی، زمینی و ریلی قرار دارد و با داشتن انواع فرصتهای اقتصادی و طبیعی میتواند نقشی بیبدیل در توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی منطقه داشته باشد. ناصر رضایی، معاون توسعه مسکن و شهرسازی شهرهای جدید درباره چگونگی شکلگیری ۲ شهر جدید خلیج فارس و مکران مرکزی گفت: مطالعات مکانیابی و احداث شهر جدید خلیج فارس بین یک تا یک سال و نیم گذشته آغاز شد. معاون توسعه مسکن و شهرسازی شهرهای جدید ادامه داد: مصوبات لازم درباره ایجاد این شهر جدید از مراجع ذیصلاح در استان اخذ و مصوبات ضرورتسنجی، مکانیابی و پهنهبندی آن نیز در طرح جامع مصوب شده است. همچنین با تأکید کمیته فنی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، لازم بود تا استعلامهای لازم از سوی دستگاههایی که در ایجاد و توسعه شهر اثرگذار هستند، از جمله محیطزیست، پدافند غیرعامل، وزارت نیرو، وزارت راه و شهرسازی، منابع طبیعی و وزارت جهادکشاورزی، اخذ شود که این اقدامات انجام شده است. بهزودی مصوبات شورایعالی شهرسازی و معماری ایران درباره این مصوبه اعلام خواهد شد. * برنامهریزی برای ایجاد شهر خلیج فارس در ۱۸ هزار هکتار به گفته رضایی، شهر جدید خلیج فارس در ۱۸ هزار هکتار با نگاه اقتصادی و با رویکردهای زیستمحیطی، گردشگری و اقتصادی ایجاد خواهد شد. حدود ۲ هزار هکتار از این اراضی به فضای سکونتگاهی اختصاص مییابد و سایر مساحت این شهر صرف ایجاد سرانهها و همچنین ایجاد ۴ مد حمل و نقلی ریلی، جادهای، هوایی و بندری، استقرار مناطق گردشگری و مناطق محیط زیستی و سایر صنایع موردنیاز خواهد شد. معاون شرکت عمران شهرهای جدید در بیان ویژگیهای احداث شهرهای جدید خلیج فارس و مکران مرکزی، توضیح داد: در ایجاد شهرهای جدید عموماً رویکرد به این گونه طراحی شده بود تا ابتدا جمعیت ساکن و سپس صنایع متعدد استقرار یابد یا اینکه سرریزی جمعیت کلانشهر اطراف در شهرهای جدید مستقر شوند. هماکنون رویکرد ایجاد شهرهای جدید بویژه در منطقه مکران منطبق با سیاستهای ابلاغی رهبر انقلاب به این گونه است تا از پتانسیلها و ظرفیتهای این مناطق بهره لازم گرفته شود. وی تصریح کرد: ۲ شهر جدید خلیج فارس و مکران مرکزی با نگاه محلی، ملی و در مقیاس بینالمللی احداث خواهد شد. * استقرار ۱۵۰ هزار نفر در شهر جدید خلیج فارس رضایی گفت: برنامهریزی شده تا در شهر جدید خلیج فارس بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر جمعیت ساکن شود. نگاه بر این است که این شهرهای جدید با حمایت بخشهای خصوصی احداث شود تا سرعت ساخت آنها تسریع شود. وی در پاسخ به این پرسش که این شهرهای جدید در چه بازه زمانی امکان سکونت و فعالیت توامان و تکمیل نهایی را خواهند یافت، گفت: هدفگذاری اولیه این است تا زیرساختهای اصلی این شهرهای جدید طی ۵ سال آینده احداث شود و در نهایت در ۱۰ سال آینده شهر جدید خلیج فارس با نگاه استراتژیکی که در طراحی و مطالعات به آن دست یافتهایم تحقق یابد. وی تأکید کرد: درصدد هستیم زیرساختهای اصلی ایجاد شهرهای جدید در دولت سیزدهم تکمیل شود تا زمینه برای سرمایهگذاری بخش خصوصی و استقرار صنایع و سکونتگاهها فراهم شود. وی مشارکت سرمایهگذاران بخش خصوصی را در احداث شهرهای جدید خلیج فارس و مکران مرکزی مناسب ارزیابی کرد و گفت: در ابلاغیه رئیسجمهور و ابلاغیه رهبر انقلاب در استفاده از سیاستهای دریاپایه بر این موضوع تأکید شده است تا هم بخش خصوصی داخلی و هم بخش خصوصی بینالمللی حتی در بخش مشاوره در احداث این شهرهای جدید مشارکت فعال داشته باشند. معاون شرکت عمران شهرهای جدید گفت: انجام مطالعات احداث شهر جدید مکران مرکزی نیز از تیرماه امسال آغاز شد و عملا با اخذ مشاور و اخذ مجوز استانی ۶ ماه زمان برد تا مجموع نظرات استانی درباره این مجموعه به دست آید. * مکران مرکزی در ۲۳ هزار هکتار مساحت احداث میشود رضایی ادامه داد: مکران مرکزی در ۲۳ هزار هکتار مساحت و با سقف جمعیتی ۲۰۰ هزار نفر ایجاد میشود. برنامهریزی شده است تا طرح نهایی مکران مرکزی تهیه و تدوین شود و برای دعوت و مشارکت به سرمایهگذاری در اختیار سرمایهگذاران قرار گیرد. وی توضیح داد: این شهر نیز کارکردهای زیست محیطی، گردشگری – توریستی، درمانی و ورزشی را دارد. همچنین در این فضا صنعت نیز مدنظر است. معاون توسعه مسکن و شهرسازی شرکت عمران شهرهای جدید درباره برنامهریزی برای به کار بردن نیروهای بومی و همچنین راهکارهای لازم برای جلوگیری از گسترش حاشیهنشینی در مناطق جنوبی کشور که هماکنون نیز در این استانها مشکلاتی وجود دارد، گفت: برنامهریزی شده تا قالب نیروهای به کار گرفته هم در بخش کارگری و هم در بخش کارمندی نیروهای محلی باشند. وی با یادآوری اینکه استانهای جنوبی پیشتر بهدلیل محرومیت از موضوع اشتغال و همچنین داشتن اقتصاد ضعیف فرستنده مهاجر بودند، اظهار امیدواری کرد با آموزشهای لازم، بهکارگیری نیروهای محلی در اشتغالهایی که در این ۲ شهر جدید ایجاد خواهند شد فضایی فراهم شود تا مشکلات و معضلات حاشیهنشینی و نداشتن اشتغال این بخش از مردم در منطقه جنوب ایران حل شود. رضایی تصریح کرد: احداث ۲ شهر جدید در منطقه جنوب کشور و استقرار صنایع و سایر اشتغالها میتواند فرصتی برای توسعه در منطقه مکران باشد. * به سمت توسعه دریامحور توسعه دریامحور و اقتصاد دریا اخیراً بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته. از اقتصاد دریامحور در ادبیات جهانی عموماً با عنوان اقتصاد آبی یا Blue Economy یاد میشود و به معنای استفاده پایدار از ظرفیت منابع و گسترههای آبی اعم از اقیانوسها، دریاها، دریاچهها و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد اشتغال و در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی است. مناطق ساحلی بستر فعالیتهای عظیم اقتصادی و اجتماعی به شمار میرود، به گونهای که حدود دو سوم جمعیت جهان در محدوده ۶۰ کیلومتری حاشیه دریاها استقرار یافتهاند و بیش از ۸۰ درصد از شهرهای بزرگ جهان که امروز به عنوان قطبهای تجاری شناخته میشوند، در مناطق ساحلی قرار دارند. در ایران بیش از ۵ هزار و ۸۰۰ کیلومتر سواحل اصلی، جزیرهای و رودخانهای داریم اما سهم کسبوکارهای دریایی از تولید ناخالص پایین است. به همین دلیل بهتازگی به اهمیت اقتصاد دریامحور تاکید شده است. سیاستهای کلی برنامه هفتم از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد که در بند ۱۱ آن به تحقق سیاستهای کلی آمایش سرزمین با توجه به مزیتهای بالفعل و بالقوه و اجرایی ساختن موارد برجسته آن با توجه ویژه بر دریا، سواحل، بنادر و آبهای مرزی تاکید شد. با توجه به دغدغههای رهبر معظم انقلاب در موضوع توسعه شهرهای ساحلی که از سیاستهای نظام است، طرحهای مطالعاتی که برای سکونتگاههای ساحلی بیستوهفتگانه تعریف شده در توسعه فرهنگ عمومی مناطق ساحلنشین و استانهای همپیوند آنها نیز اثرگذار خواهد بود. سوابق دریانوردی ایرانیان باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و بویژه جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصتهای دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومی مردم تبدیل شود، بنابراین با ادامه تأکیدات رهبر فرزانه انقلاب، رئیسجمهوری کشورمان ششم آذرماه بخشنامه خطمشیها و چارچوب کلان برنامه هفتم توسعه را ابلاغ کرد که در موضوعات کلیدی آن، به رشد اقتصادی عدالتمحور با رویکرد ارتقای بهرهوری با تأکید بر اقتصاد دریامحور اشاره شده، چرا که موضوعاتی مانند انرژی و ترانزیت، گردشگری و کشاورزی یا اقتصاد دریامحور موتور محرکه و کانون رشد اقتصادی و افزایش تولید هستند. از سوی دیگر استفاده از سواحل دریا و امواج آن به عنوان منبع تولید برق یا ورزشهای تفریحی، فعالیتهای گردشگری در ساحل یا اعماق دریا و آبدرمانی از مهمترین منابع اشتغالزایی محسوب میشوند، به طوری که به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی، ۴ شغل جانبی ایجاد میشود بنابراین با تکیه بر ضرورتهای احصا شده فوق؛ مطالعه، احداث، تدوین و تکوین تمدنهای نوین اجتماعی و اقتصادی با عنوان سکونتگاههای ساحلی با تکیه بر ظرفیتهای محلی و با هدف توسعه جوامع محلی در همه ابعاد و نگاه تقویت هویت ملی در مقیاس بینالمللی در دستور کار وزارت راه و شهرسازی با تکیه بر تاکیدات رهبر انقلاب قرار گرفت. سکونتگاههای جدید ساحلی در گستردهای به پهنای سواحل جنوب کشور از اردیبهشت سال جاری در دستور کار وزارت راه و شهرسازی، شورایعالی شهرسازی معماری و ماموریت ویژه به شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید قرار گرفته است و مراحل اخذ مجوزهای استانی و ملی خود را در مقیاس مکانیابی اخذ کرده و در مسیر اخذ تصویب نهایی طرحها و برنامههای ساختاری فضایی است. * شکوفایی اقتصاد دریا با توسعه شهرهای ساحلی سعید بهروزی، کارشناس مسکن و شهرسازی گفت: توسعه شهرها در جنوب کشور میتواند زمینه شکوفایی ظرفیتهای دریا و نواحی ساحلی کشور را فراهم کند. این کارشناس مسکن با تأکید بر شهرسازی منطبق با اقلیم گفت: زمانی که شما نیروی انسانی را در یک منطقه ساکن میکنید و انگیزه وی را به منظور زندگی مدنظر قرار میدهید، زمینه شکوفایی ظرفیتهای منطقه فراهم خواهد شد. * ظرفیتهای مغفول جنوب کشور احیا میشود؟ بر اساس اسناد آمایش سرزمینی، جنوب کشور شامل مناطق سواحل مکران تا خوزستان، مناطقی دارای ظرفیت و ارزش افزوده اقتصادی هستند که توجه به آنها میتواند زمینه توسعه اقتصادی برای کل کشور را فراهم کند. ظرفیتهایی نظیر توسعه بنادر و حملونقل، پایانههای نفتی، کشاورزی و مواردی از این دست جزو مواردی است که در جنوب کشور وجود دارد اما تاکنون مورد بیتوجهی مسؤولان قرار گرفته است. * انتقال جمعیت به سواحل با ایجاد شهرهای جدید نوار ساحلی ایران در منطقه و بویژه در میان همسایگان به لحاظ اقتصادی و راهبردی اهمیتی خاص و استراتژیک دارد اما متاسفانه بیتوجهی تاریخی دولتها به استفاده و بهرهگیری از ظرفیت واقعی شهرهای ساحلی، بندرگاهها و حتی نوار ساحلی کشور یک دغدغه جدی برای صاحبنظران، اقتصاددانان و فعالان حوزه اقتصاد دریاست که باید به یک مطالبه مهم تبدیل شود و جنبه عملیاتی به خود بگیرد. همچنین با وجود آنکه در ایران بنادر و شهربندرها ظرفیتی چشمگیر برای توسعه صنایع، گردشگری، جذب جمعیت، اشتغالزایی و در نهایت رونق اقتصادی به شمار میروند اما سواحل اغلب جمعیت کمی را در خود جای دادهاند و فقط تعدادی از آنها از جمله کیش، قشم و چابهار پویا و به لحاظ اقتصادی فعال هستند و دیگر شهرها و بنادر تا حدودی توسعه نیافته ماندهاند. * ایجاد شهرهای ساحلی در کشور برای انتقال جمعیت به سواحل تجربه قرنها در ایجاد شهرها نشان داده که تمدنها هموار، در کنار آبها شکل گرفته و از آنجا به سایر بخشهای یک سرزمین انتشار یافته است. امروز اما این اصل مهم به فراموشی سپرده شده و در کنار آبها بویژه دریاهای جنوب از این موهبت الهی کمتر بهره گرفته شده است. ایجاد شهرهای ساحلی و انتقال جمعیت به سواحل، ایجاد بازارها و اشتغالزایی از جمله مواردی است که نقش زیادی در رونق اقتصاد آبی دارد. در بخشی از سند الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، بر بسترسازی برای پراکندگی متعادل جمعیت و توازن منطقهای بر پایه توانمندیهای سرزمینی و اصول آمایش با تخصیص امکانات و تشویق و آسانسازی سرمایهگذاری و شکوفاسازی مناطق کمتر برخوردار با اولویت نواحی مرزی بویژه سواحل و جزایر جنوبی تاکید شده است اما به ظاهر قانون نیز نمیتواند الزامی در ایجاد شهر در حاشیه ساحلی دریاهای جنوب برای تصمیمگیران ایفا کند. ایجاد و توسعه شهرهای ساحلی به منظور استقرار صنایع، جذب جمعیت و اشتغالزایی اکنون مورد توجه دولت قرار گرفته است اما این دولت نیست که پیشبرنده این اتفاق است، که باید «آقایان» برای توسعه شهرها در سواحل جنوبی کشور اعلام آمادگی کنند و سرمایه دولت را در جایی که به «صلاح» میدانند به مصرف برسانند. * ساخت شهر جدید در جنوب کشور پیشتر علیرضا شریفییزدی، جامعهشناس با تاکید بر اینکه در تشکیل شهرهای ایران آمایش سرزمینی انجام نمیشود، گفت: اهمیت وجود آب را باید نزد قبیله صائبیان ساکن در جنوب ایران و بخشی از عراق جستوجو کرد که آب برای آنها از دیرباز مظهر پاکیزگی و قداست است. وی با تاکید بر اینکه مقوله تمدن کاملا گره خورده به آب است، افزود: در مقایسه با گذشته و با پیشرفت تکنولوژی انسان به جای بیتوته در جوار دریا و رودخانه، آب را به جایی هدایت کرد که در آن سکنی گزیده بود و به این ترتیب تکنیکهای جدید آب را به خدمت انسان درآورد، مانند انتقال آب از کوهرنگ به استان یزد. حال اینکه این اتفاق چه بر سر اکوسیستم و محیط زیست این منطقه آورد از حوصله این بحث خارج است. * چرا شهر جدید در کنار دریای جنوب ایجاد نمیشود وی در پاسخ به این سوال که چرا شهر جدید با استفاده از ظرفیت دریا و سواحل طولانی در جنوب کشور ایجاد نمیشود، گفت: اصلا ما در کشورمان چیزی به نام آمایش سرزمینی نداریم. این در حالی است که به رغم ادعاهای بسیار اقدام عملی در این باره به منظور جانمایی و ساخت شهرها انجام نشده است. موضوع شهرهای جدید در ایران در حال حاضر یکی از سیاستهای اصلی وزارت مسکن در کنار بهسازی و احیای بافت قدیم شهرها بویژه شهرهای بزرگ و توسعه بیرونی (فیزیکی) شهرهای موجود است که محل بحث بسیاری از کارشناسان اقتصاد، جامعهشناسی، معماران و شهرسازان است. * اهمیت مکانیابی و نحوه مکانگزینی شهرهای ساحلی اگر در ساخت و گسترش شهرها به آمایش سرزمینی نیمنگاهی میشد، اکنون جمعیت ۱۷ میلیون نفری در تهران و البزر متراکم نبود؛ این موضوعی بود که شریفییزدی به آن اشاره داشت و افزود: این تراکم به لحاظ امنیتی، اقتصادی، محیط زیستی، بهداشتی و آموزشی امری اشتباه است. دلایل زیادی در توجیه عدم موفقیت شهرهای جدید ایران بیان شده است. از مهمترین عواملی که بارها در این زمینه مورد اشاره واقع شده، مکانیابی و نحوه مکانگزینی شهرهای جدید است. وی در ادامه گریزی داشت به آمایش سرزمینی در کشورهای غربی و تفکیک شهرها بر اساس اقتصاد، سیاست و آموزش. شریفییزدی در این باره گفت: در کشور ما به دلیل اینکه آمایش سرزمین وجود ندارد، طبیعتا ایجاد شهر یا شهرسازی به تبع آن تحت تاثیر قرار میگیرد. البته در مناطق شمالی کشور اگر هم کاری انجام شده از سوی افرادی بوده که ساخت را برای استفاده شخصی انجام دادهاند. * عوامل بازدارنده ساخت شهر جدید در جنوب کشور این جامعهشناس در ادامه تاکید کرد از صیراف تا منطقه پارسیان در جنوب کشورکه بالغ بر ۱۰۰ کیلومتر میشود، امروز تحت تاثیر صنایع پتروشیمی از حیث بهرهوری چندان مناسب ساکن شدن مردم نیست و لذا تا مسؤولان به آمایش سرزمینی در ایجاد شهرها توجه نداشته باشند نباید ساخت شهر در جنوب کشور و به بهانه وجود آب را انتظار داشت. با این تفاسیر و با ظرفیتهای گستردهای که در بخشهای مختلف کشور وجود دارد، اگر راه برای مردم باز و مقررات دست و پاگیر برداشته شود، تحولات مثبتی به منظور ساخت شهرها در کشور حاصل میشود. همه فعالیتهای اقتصادی اعم از استقرار صنایع و جمعیت در حوزه ساحلی را با ۶۰ کیلومتر عمقی که در پسکرانه وارد میشود، میتوان به نام اقتصاد ساحلی تعریف کرد. بیش از ۸۰ درصد جمعیت کشورها در کنار آب ساکن هستند اما در ایران اینگونه نیست؛ از استقرار صنایع بزرگ تا شهرهای پرجمعیت و کلانشهرها همه تمایل به مرکز دارند و شهر پرجمعیتی در کنار ساحل وجود ندارد. *** مکانیابی احداث ۲۷ شهر ساحلی جدید در جنوب کشور ۲۷ سکونتگاه ساحلی در قالب شهرهای جدید در ۴ استان ساحلی سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان و خوزستان ساخته خواهد شد. در راستای توجه به اقتصاد دریامحور، طرح توسعه سکونتگاههای جدید مولد در سواحل جنوبی کشور که در ششمین جلسه شورایعالی مسکن مورد تأکید رئیسجمهور قرار گرفته بود، هماکنون در مرحله مکانیابی سکونتگاهها قرار دارد و پهنههای دارای قابلیت استقرار سکونت به ادارات کل استان، برای انجام استعلامهای موردنظر در کارگروه ارسال شده است. بر اساس اهداف عملیاتی طرح، برنامهریزی برای احداث ۲۷ سکونتگاه ساحلی در ۴ استان سیستانوبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان در چارچوب ضوابط و قوانین در دستورکار قرار دارد. * جزئیاتی از شهرهای جدید ساحلی در ۴ استان کشور مکانیابی شهرهای جدید در استان سیستان و بلوچستان بر این مبنا در استان سیستانوبلوچستان، مکانهای پیشنهادی بندر تَنگ، گوردیم، جنوب زرآباد، شمال رمین، نگور، بله سر، بریس، گواتر، پسابندر، تیس، درکس، تیاب، کهیر و درک در دستورکار قرار گرفته است. * مکانیابی شهرهای جدید در استان هرمزگان در استان هرمزگان مکانهای پیشنهادی شهرهای مولد در مناطق آبکوهی، دیوِل، مکران، گتان، سیریک قدیم، خلیجفارس، شیبدراز، هولر، بندر خمیر، بندرهای کلات و آفتاب، نخیلو، دیوان، شرق چارک، کنگ، سایهخوش و حمیران در دستور کار قرار گرفته است. * مکانیابی شهرهای جدید در استان بوشهر در استان بوشهر مکانهای پیشنهادی شهرهای مولد در مناطق سیراف، کنگان، شیف، گوابین و بیدو، بندر ریگ، بندر گناوه، شمال بینک، دیلم، نایبند، کبگان، غرب عسلویه، تنبک، دلوار، شمال بندر عامری، جلیره و رامله در دستور کار است. * مکانیابی شهرهای جدید در استان خوزستان در استان خوزستان نیز مکانیابی پیشنهادی شهرهای مولد برای مناطق مهرویان، غزاله، اروندکنار، جنوب شادگان، غرب سربندر، سنجافی و دارخوین در دستور کار قرار گرفته است. * معیارهای مکانیابی شهرهای جدید ساحلی کشور معیارهای مکانیابی عرصههای ساحلی جنوب کشور برای توسعه شهرها و ساخت مسکن، بر اساس محورهای زیستمحیطی، معیارهای اجتماعی و اقتصادی، کالبدی و فضایی و سایر معیارهای قانونی و فنی از جمله پهنههای خطر، زنجیره ارزش و ویژگی منابع پایه برای تولید است. همچنین مواردی از قبیل فیزیوگرافی مناسب زمین، تامین منابع آب و زیرساختهای اتصال به شبکههای پایه، حملونقل، مجاورت با فعالیت پایه کنونی نظیر صنعت، کشاورزی و خدمات، امکان استحصال از منابع طبیعی، عدم تعارض با مخاطرات طبیعی و انسانساخت، امکان کاهش هزینه تامین زمین و همخوانی با عرصههای توصیهشده در اسناد فرادست، در نظر گرفته خواهد شد.∎