فروغ مسلم زاده //
واقعی کردن قیمت بنزین با اینکه تصمیمی درست و ضروری برای شرایط کنونی کشور است، اما نیاز به هزینه های جبرانی دارد تا هزینه اجتماعی آن را به حداقل برساند. همچنین قیمت واقعی بنزین، نمی تواند به صورت ثابت تعیین شود زیرا در گذر زمان با تغییرات نرخ ارز و تورم، باز شاهد کاهش قیمت نسبتی بنزین خواهیم بود
بررسی ها نشان می دهد نزدیک به ۶۵ درصد از مصرف بنزین در کشور مشمول یارانه سنگینی است که همچنان پرداخت آن از سوی دولت ادامه دارد.
موضوع یارانه انرژی بار دیگر به یکی از موضوع‌های پربحث تبدیل شده است. پس از موضع‌گیری مجلس درباره حذف یارانه پنهان، باید دید موضوع دولت سیزدهم درباره یارانه انرژی و به دنبال آن تعیین قیمت بنزین چه خواهد بود؟
درباره مبلغ یارانه پنهانی که دولت به کالاهای مختلف از جمله انرژی و بنزین پرداخت می‌کند، اختلاف نظر وجود دارد و به‌نظر می‌رسد در نبود یک نظام آماری شفاف، تصویر دقیقی از میزان یارانه پرداختی و همچنین دریافت‌کنندگان نهایی آن در دسترس نیست.
آخرین برآوردها نشان می‌دهد مصرف بنزین در ایران به روزانه بیش از ۹۷ میلیون لیتر رسیده بود، بر این اساس طبق سهمیه اعلامی، یعنی ۶۰ لیتر برای هر کارت سوخت در ماه، مصرف ۶۴ میلیون لیتر از بنزین با قیمت ۱۵۰۰ تومان خواهد بود و تنها ۳۰ میلیون لیتر بنزین مصرفی در کشور به قیمتی برابر با سه هزار تومان عرضه می شود. این بدان معناست که بخش مهمی از بنزین مصرفی ایران همچنان یارانه سنگینی را دریافت می کند.
قیمت واقعی بنزین چقدر است؟
محاسبات نشان می دهد حجم یارانه پنهان پرداختی به بنزین در ایران بسیار بالاست. این رقم به ۱۸۰ هزار میلیارد تومان در یک سال می رسد. هر چند اتاق بازرگانی این رقم را برابر با ۲۰۰ هزار میلیارد تومان مجاسبه کرده است.
بر این اساس با احتساب قیمت ۴۷ سنت برای هر لیتر بنزین فوب خلیج فارس، بر پایه دلار ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومانی، قیمت تمام شده بنزین در خلیج فارس برابر با ۵۴۰۰ تومان است که این رقم با احتساب هزینه‌های حمل و نقل به نزدیک ۶ هزار تومان می رسد. به این ترتیب حتی قیمت بنزین ازاد در ایران نصف قیمت تمام شده و واقعی بنزین در کشور است. این بدان معنی است که هر چند حجم یارانه پنهان کاهش یافته است اما همچنان رقم آن قابل توجه خواهد بود.
در عین حال برخی با مد نظر قرار دادن قیمت ۵ هزار تومان همچنان معتقدند که بنزین مشمول دریافت یارانه پنهان سنگینی است که به رغم افزایش قیمت ها همچنان پرداخت آن ادامه دارد.
بررسی‌های صورت گرفته در اتاق بازرگانی نشان می‌دهد میزان یارانه‌ای که پیش از اصلاح قیمت‌ها دولت به دهک‌های بالای درآمدی با انرژی ارزان پرداخت می‌کرد، ٢۵ برابر دهک‌های پایین درآمدی است. در ساختار جدید مقرر است منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین صرف پرداخت کمک هزینه اقشار ضعیف و کم درآمد شود. نوبخت تعداد افرادی که قرار است از این اعتبار منتفع شوند را ۶۰ میلیون نفر در قالب ۱۸ میلیون خانوار اعلام کرده است.
مجلس: در سال ۱۴۰۰ بنزین گران نمی شود
طی هفته های گذشته فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس گفته بود مجلس در حال بررسی طرحی است که بر اساس آن قیمت حامل‌های انرژی باید واقعی شود.
اما آیا منظور او افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۰ است؟ عباسی گفته بود پیشنهاد مجلس مشخصا افزایش قیمت بنزین نیست. اما مجلس طرحی دارد که بر اساس آن یارانه پنهان انرژی حذف و قیمت‌ها واقعی می‌شود.
به گفته این نماینده مجلس با اجرای این طرح، منابع حاصل از واقعی شدن قیمت انرژی می‌تواند در قالب پرداخت نقدی یا اعتباری به دهک‌های پایین جامعه پرداخت شود.
ماجرای طرح وان چیست؟
آنگونه که از صحبت‌های این نماینده مشخص است، مجلس در حال پیگیری طرحی به نام «طرح وان» است که بر اساس آن قیمت انرژی به روز تعیین می‌شود.
افراد بر اساس مصرف خود هزینه انرژی را می‌دهند و منابع حاصل شده، در قالب پرداخت به دهک‌های پایین جامعه تعلق می‌گیرد.
او گفته با واقعی شدن قیمت بنزین، یارانه پنهان حذف می‌شود و دولت یارانه را در اختیار مردم می‌گذارد و آن‌ها می‌توانند به هر نحو که می‌خواهند از آن استفاده کنند.
حالا این سوال مطرح است که آیا این طرح مجلس، مقدمه تغییر قیمت بنزین است و آیا امسال باید انتظار افزایش قیمت بنزین را داشت؟
بر اساس کلیات لایحه بودجه سال جاری که به تصویب همین مجلس رسیده است، قیمت بنزین در سال جاری بدون تغییر می‌ماند.
رئیس مجلس هم در زمان بررسی بودجه اعلام کرده بود که قیمت بنزین افزایش پیدا نمی‌کند. بنزین سهمیه‌ای لیتری ۱۵۰۰ تومان و بنزین آزاد لیتری ۳۰۰۰ تومان است.
معاون امور اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه هم سال گذشته در زمان تصویب لایحه بودجه گفته بود که در سال ۱۴۰۰ قیمت بنزین هیچ افزایشی نخواهد داشت.
افزایش قیمت بنزین چقدر درآمد ایجاد می‌کند؟
بر اساس آمار و ارقام اعلامی از سوی وزیر نفت سابق، روزانه ۶۴ میلیون لیتر بنزین سهمیه ای با قیمت هر لیتر ۱۵۰۰ تومان در کشور توزیع می شود. به این ترتیب با احتساب افزایش ۵۰۰ تومانی قیمت بنزین در این بخش، درامد دولت از محل فروش بنزین در قالب سهمیه بندی افزایشی بیش از ۳۲ میلیارد تومان در روز را تجربه می کند.این درآمد در یک سال در جدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان خواهد بود .
مصرف بنزین غیر سهمیه بندی نیز چیزی در حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز برآورد می شود که این رقم نیز اضافه درامدی در حدود ۶۰ میلیارد تومان در روز را ایجاد خواهد کرد که در سال این رقم به بیش از ۲۱ هزار میلیارد تومان می‌رسد. به این ترتیب میزان اضافه درآمد نیز بین ۳۰ تا ۳۱ هزار میلیارد تومان در سال با احتساب بیش و کم مصرف روزانه بنزین خواهد بود که قرار است این درآمد میان مردم بازتوزیع شود. مقرر است ۱۸ میلیون خانوار از این درآمد بهره مند شوند.
پیامدهای اجتماعی تصمیم اقتصادی
بر خلاف تصور رایج، بیش از نیمی از خانوارهای ایرانی، خودروی شخصی ندارند و این گروه می‌توانند یکی از برندگان حذف یارانه پنهان باشند و از منافع آن بهره‌مند شوند. بنابراین باید این اصلاح قیمت را به‌صور اصولی انجام داد.
از نظر موافقان این طرح، منافع حاصل از واقعی شدن قیمت بنزین به‌جای اختصاص به خودرو، به افراد تعلق بگیرد. در واقع افرادی که کمتر از میانگین جامعه بنزین صرف می‌کنند یا خودروی شخصی ندارند از منافع یارانه نقدی بهره‌مند می‌شوند و حتی اگر افزایش قیمتی در بخش‌های دیگر در اثر حذف یارانه بنزین رخ دهد با این یارانه نقدی جبران‌پذیر خواهد بود.
از طرف دیگر، افرادی که مصرف بیش از میانگین دارند، یا الگوی مصرف خود را تغییر خواهند داد یا هزینه واقعی آن را پرداخت خواهند کرد.
واقعی کردن قیمت بنزین با اینکه تصمیمی درست و ضروری برای شرایط کنونی کشور است، اما نیاز به هزینه‌های جبرانی دارد که هزینه اجتماعی آن را به حداقل برساند.
با وجود این طرح‌های مختلف ارائه شده، قیمت واقعی بنزین نمی‌تواند به صورت ثابت تعیین شود، زیرا پس از گذشت زمان و با تغییرات نرخ ارز و نرخ تورم، بار دیگر شاهد کاهش قیمت نسبتی بنزین خواهیم بود.
همچنین نکته مهم دیگری که به آن کمتر توجه شده، تورم شدیدی خواهد که در پی این افزایش یکباره بهای بنزین بر همه بخش‌های دیگر ایجاد و فشار مضاعفی بر مردم وارد می‌کند؛ حتی با دادان یارانه نقدی واقعی؛ زیرا بدون داشتن یک سیستم جامع در اجرا و بویژه نظارتی بر همه مجموعه‌های ذیربط در این موارد، به جز موارد امنیت اجتماعی، پیامدهای اقتصادی اجرایی کردن این طرح‌ها بسیار شدیدتر از وضعیت کنونی خواهد بود.
حال باید منتظر ماند و دید که آیا دولت انقلابی جدید باردیگر دست به جراحی اقتصادی در قالب یارانه های پنهان خواهد زد یا خیر؟
