۱۷ ژوئن روز جهانی بیابان زدایی امسال با شعار عبور از خشکسالی با مشارکت همگانی آغاز شده است.
نیازهای بی پایان انسان و میل او به پیشرفت و توسعه باعث شده تا در طول سالیان متمادی به جان زمین بیفتد و تمام عناصر آن را خودخواهانه از بین ببرد و یا مورد استثمار قرار دهد. روز به روز بر مشکلات ناشی از دخالت عامل انسانی در طبیعت افزوده می شود و خسارت های جبران ناپذیری را به بار می آورد.
بیابان زایی دردی است که در طول سالیان اخیر به جان زمین افتاده و در حال بلعیدن همه زیبایی های آن است. افزایش سطح بیابانی در دنیا موجب شده تا نهادهای بین المللی برای مقابله با این معضل جهانی، دست در دست هم دهند تا راهکارهای علمی و اصولی ارایه کنند و با فعالیتی به نام بیابان زدایی به مقابله با این درد برخیزند.
از این رو در تقویم های جهانی ۱۷ ژوئن با عنوان روز جهانی بیابان زدایی شناخته می شود و کشورهای مختلف سعی می کنند برنامه هایی را در این زمینه به اجرا درآورند.
بر اساس تعریف کنوانسیون جهانی بیابان زدایی، این پدیده به تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب اتلاق می شود که ممکن است در اثر عوامل انسانی و عوامل طبیعی رخ دهد.
بیابان زایی نوعی از تخریب زمین است که در آن منطقه ای با زمین های تقریبا خشک، به صورت کاملا مشهود و ملموس خشک و لم یزرع می شود و معمولا آب، پوشش گیاهی و حیات وحش خود را نیز از دست می‌دهد. تعدادی از عوامل موثر در این زمینه عبارتند از: تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، بوته کَنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم زار، برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها.
عمق این فاجعه تا چه حد است؟
امروزه پیشرفت بیابان ها در سراسر جهان به حدی رسیده که مساله بیابان زایی به یکی از مسایل قابل توجه بوم شناسی و زیست محیطی تبدیل شده است و روز به روز نگرانی ها درباره آن افزایش پیدا می کند.
شاید فکر کنید که بیابان زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می شود و نقشی در سرنوشت و روزگار آدمیان ندارد اما به جز پیامدهایی چون از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصلخیزی زمین، افت آب های زیرزمینی و از بین رفتن حیات وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان زایی نیز باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می دهند.
در مقابل معضل جهانی بیابان زایی، مفهومی با عنوان بیابان زدایی وجود دارد که به کارها و روش هایی برای سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین ها در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب می پردازد. این مفهوم شامل فعالیت هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی است که هر یک کارایی خاص خودشان را دارند.
از میان مهم ترین کارهایی که در راستای بیابان زدایی صورت می گیرند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زدایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا
پخش سیلاب و پخش آب
تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
بهره گیری از روش های کارآمد در انباشتن آب باران
احیای شوره زارها
استفاده از سوخت های جایگزین
بیابان زدایی ها و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان به خصوص آفریقا و آسیا تلنگری برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معضل جهانی به کار گیرند و چاره ای برای آن بیندیشند.
در کنفرانس سران ریو (۱) در سال ۱۹۹۲ معضل بیایان زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر منجر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی (UNCCD) به عنوان زیر مجموعه ای از سازمان ملل شد. در سال ۱۹۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی تر برنامه های کنوانسیون، روز ۱۷ ژوئن را با عنوان روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری کرد.
تا به امروز ۱۹۵ کشور در این کنوانسیون عضویت دارند و در سال ۲۰۰۸ هدفی ۱۰ ساله با عنوان زیر برای آنها تدوین شده است:
ایجاد یک همکاری جهانی برای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب سرزمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق تحت تاثیر به منظور حمایت از کاهش فقر و پایداری زیست محیطی
زمین جایی است که همه ما در آن متولد شده و رشد یافته ایم. کوچکترین آسیب به این زیستگاه زندگی ما را در همه جهات تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند حتا به مرگ موجودات منجر شود. ما همه در برابر این کره خاکی مسوولیم و باید با جان و دل از آن مراقبت کنیم. بیابان زایی تنها یکی از بلاهایی است که ما بر سر زیستگاه مان می آوریم؛ اما می تواند منجر به اتفاقات بسیار تلخی شود. روز بیابان زدایی بهانه ای است تا با یکی از مشکلات زمین مبارزه کنیم.
بیابان‌زایی یا Desertification
بیابان‌زایی یا بیابانی شدن پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید. بیابان‌زایی یکی از شیوه های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیت های انسانی حادث می شود، شایان ذکر است، این پدیده یک ششم جمعیت جهان، ۷۰% اراضی خشک که بیش از ۶/۳ میلیارد هکتار می شود و هم‌چنین یک چهارم مساحت جهان را تحت تاثیر اثرات منفی خود قرار می دهد.
اعمالی که منجر به بیابان زایی می شود
از اعمالی که منجر به بیابان زایی می شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
√ شخم اراضی در جهت شیب
√ بهره برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی
√ استفاده‌ی افراطی از کود و سموم شیمیایی
√ چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع
√ بهره برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی
√ بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و درنهایت شوری خاک می شود
√ تبدیل نابه‌خردانه‌ی اراضی منابع ملی به کشاورزی، ویلاسازی و …
موارد نام برده از جمله عملکرد سوء انسان است که منجر به پدیده بیابان‌زایی شده است.
راهکارهای مقابله با بیابان زایی
– کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی
– پخش سیلاب و پخش آب
– تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
– بهره گیری از روش‌های کارآ در انباشتن آب باران
– احیاء شوره زارها
– سوخت‌های جایگزین
درختان و گیاهان ویژه مقابله با بیابان‌زایی
بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک
بیابان‌های ایران
فلات مرکزی ایران یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب می شود. کشو رایران با مساحت ۱/۶۵ میلیون کیلومتر مربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است. حدود ۸۰٪ از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فرایند پیشروی بیابانها قرار دارد. کویر لوت و دشت کویر از بیابان‌های اصلی و بزرگ ایران‌اند.
عمق این فاجعه تا چه حد است؟
امروزه پیشرفت بیابانها در سراسر جهان به حدی رسیده که مساله بیابان‌زایی به یکی از مسائل قابل توجه بوم‌شناسی و زیست‌محیطی تبدیل شده است و روز به روز نگرانی‌ها درباره آن افزایش پیدا می‌کند.
شاید فکر کنید که بیابان‌زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می‌شود و نقشی در سرنوشت و روزگار آدمیان ندارد؛ اما به جز پیامدهایی چون از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصلخیزی زمین، افت آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حیات‌وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان‌زایی نیز باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می‌دهند.
بیابان زدایی چیست و چگونه صورت می گیرد؟
در مقابل معضل جهانی بیابان‌زایی، مفهومی با عنوان بیابان‌زدایی وجود دارد که به کارها و روش‌هایی برای سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین‌ها در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب می‌پردازد. این مفهوم شامل فعالیت‌هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی است که هر یک کارایی خاص خودشان را دارند.
از میان مهم‌ترین کارهایی که در راستای بیابان‌زدایی صورت می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی
- کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک
- پخش سیلاب و پخش آب
- تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
- بهره‌گیری از روش‌های کارآمد در انباشتن آب باران
- احیای شوره‌زارها
- استفاده از سوخت‌های جایگزین
روز بیابان زدایی | بیداری وجدان جهانی
بیابان‌زایی‌ها و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان به خصوص آفریقا و آسیا تلنگری برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معضل جهانی به کار گیرند و چاره‌ای برای آن بیندیشند.
در کنفرانس سران ریو (۱) در سال ۱۹۹۲ معضل بیایان‌زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر منجر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی (UNCCD) به عنوان زیر مجموعه‌ای از سازمان ملل شد. در سال ۱۹۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی‌تر برنامه‌های کنوانسیون، روز ۱۷ ژوئن را با عنوان روز جهانی بیابان‌زدایی نامگذاری کرد.
تا به امروز ۱۹۵ کشور در این کنوانسیون عضویت دارند و در سال ۲۰۰۸ هدفی ۱۰ ساله با عنوان زیر برای آنها تدوین شده است:
ایجاد یک همکاری جهانی برای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب سرزمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق تحت تاثیر به منظور حمایت از کاهش فقر و پایداری زیست محیطی.
