سرعت رشد جمعیت جهان با نسبت۱.۸درصد در هرسال و متعاقب آن ناآگاهی و عدم مدیریت مناسب با توجه به توزیع نامتعادل منابع خاک در کره زمین، تلاش انسان به منظور دستیابی به انواع مواد غذائی و محصولات کشاورزی، محدودیت موجود در منابع خاک و سرانه زمین و… این تخریب و هدر رفت را تشدید نموده است.
در آینده، فرسایش خاک مهم ترین چالش زیست کره خواهد بود. اگر از خاک های موجود به خوبی حفاظت نشود، بحران گرسنگی سرتاسر کره زمین را تحت سیطره خود درخواهد آورد.
خاک به دلیل نقش روزافزون در مسائل توسعه جهانی نظیر امنیت غذایی و ارائه خدمات اکوسیستمی اهمیت دارد. خاک علاوه بر اینکه تأمین کننده مواد غذایی است، خاصیت تصفیه کنندگی نیز دارد و به عنوان یکی از پالاینده های مهم طبیعت محسوب می شود. این خاصیت خاک در اثر خواص فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن حاصل می شود.
شعار روز جهانی حفاظت خاک
۵دسامبر روزجهانی حفاظت خاک امسال با شعار” خاک را زنده نگه داریم و تنوع زیستی خاک را حفظ کنیم” برگزار می شود.
زندگی سالم و پایدار بدون خاک سالم امکانپذیر نمی باشد زیرا خاک سالم، امنیت غذایی را تامین می کند اینکه به بهانه تامین غذای امروز و افزایش تولید از کود و سموم شیمیایی بی رویه استفاده می کنیم خاک های حاصلخیز را از بین برده و دیگر نسل آینده منبعی برای تامین غذای خود نخواهد داشت و این در تقابل با اصول توسعه پایدار است، از سوی دیگر آلودگی خاک به راحتی به گیاهان و منابع آبی و موجودات آبزی انتقال یافته و سلامت مصرف کننده را به خطر می اندازد.
فرسایش خاک موجب کاهش ۴ درصدی عملکرد محصولات کشاورزی در جهان می شود، همچنین این فرسایش موجب آلودگی آب راه ها و انتشار کربن ذخیره شده در خاک و جو زمین می شود. فائو از کشورهای عضو می‌خواهد سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که ترغیب کننده طیف گسترده دست‌اندرکاران برای به کارگیری رویکردهای زراعی مبتنی بر مدیریت پایدار خاک باشند.
اراضی مناسب کشت
در ایران، اراضی دارای خاک‌های مناسب تولید کشاورزی محدود است و اکثریت اراضی کشور، به نوعی دارای محدودیت کشت هستند. لذا این تصور را که در ایران محدودیت خاک وجود ندارد باید کنار گذاشت. با هدف گسترش توجه جامعه به اهمیت موضوع خاک، آگاهی بخشی عمومی درباره ضرورت حفظ خاک و جلوگیری از آلودگی و جلوگیری از فرسایش و تخریب و تغییر کاربری خاک ضروری است.
همه ارکان بخش کشاورزی و محیط زیست و به طور عموم همه شهروندان این کشور در قبال صیانت از خاک مسوول هستند.
می توان گفت خاک،پیکره ای طبیعی و پویاست که بر اثر فرایندها و عوامل خاکساز تشکیل شده و دربرگیرنده مواد معدنی و آلی است که پوسته خارجی زمین را می پوشاند و گیاهان قادر به روییدن در آن می باشد و پوشش های آبرفتی و سنگی سطح زمین نیز در بر می‌گیرد.
خاک به عنوان منبع طبیعی ، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر مخلوقات دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک می باشد به همین دلیل هرگونه آلودگی موجود در خاک می‌تواند در طی زنجیره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال یافته و در نهایت در انسان تمرکز یابد.
بنابراین خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می رود اما براساس مراجع مختلف تشکیل هر سانتی‌متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می کشد. هزینه رفع آلودگی هر متر مکعب خاک به روشهای مختلف، بین ۵۰ تا ۵۰۰۰ دلار است (ارزان ترین قیمت مرتبط به تبدیل خاک آلوده به بتن است). از سوی دیگر، رفع آلودگی خاک فرآیندی بسیار درازمدت است .
اهمیت خاک در سخنان رهبری
قضیّه ی خاک از قضیّه ی آب مهم تر است؛ ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیّه ی آب راه های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیّه ی خاک حاصلخیز این راه ها دیگر وجود ندارد. یعنی بی توجّهی به مبانی حفظ محیط زیست، ؛ آسیبی که وارد میشود، آسیبی نیست که بشود [جبران کرد]. خب، میشود پیشگیری کرد، میشود علاج کرد؛
خاک ارزشمند است
اختصاص دادن یک سال به این پدیده طبیعت، نشان از ارزشمند بودن آن دارد. ما همه می دانیم که خاک‌های جهان به دلیل توسعه شهرها، جنگل‌زدایی، شیوه‌های مدیریت و کاربری ناپایدار سرزمین، آلودگی، چرای مفرط و پدیده تغییر آب و هوا در معرض خطر نابودی قرار دارند و مادامی که خاک‌ها در خطر باشند زندگی سالم نیز نمی‌تواند مفهوم چندانی داشته باشد.
با توجه به وجود چرخه مواد بین اکوسیستم های موجود در طبیعت و بستر خاک برای حیات در زیست کره، هرگونه آلودگی در این محیط به طور مستمر بر دیگر موجودات زنده اثر می گذارد. برنامه ریزی برای حفاظت از خاک لازمه بقای نسل بشر است و برخورداری از زمین پاک حق همگانی است. لذا برای حفظ زمین نیز صیانت از خاک الزامی است، صیانت از خاک در واقع صیانت از همه منابع طبیعی است.
یکی از دلایل مهم اهمیت توجه به خاک و جلوگیری از آلودگی و از بین رفتن آن، زمان طولانی لازم برای تجدید منابع آن است، به بیان دیگر، برای تشکیل یک سانتی متر خاک ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان لازم است.
مدیریت و بهره برداری از منابع خاک و جلوگیری از آلودگی و تخریب آن، یکی از مهم ترین چالش های حال و آینده کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای واقع در منطقه خشک و نیمه خشک از جمله ایران به شمار می رود.
ذر پایان می توان گفت در سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ برخورداری از سلامت فردی و سلامت جامعه و محیط، همراه با بهره مندی از محیط زیست سالم از جمله اصول مهم است و پایش آلودگی‌های خاک از ابزارهای صحت و سقم آن محسوب میشود که باید مدنظر برنامه ریزان و مسئولان آب و خاک کشور قرار گیرد.
