انقلاب اسلامی سال 57 مبدا تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی زیادی در ایران و جهان شد. پس از گذشت حدود چهار دهه از انقلاب اسلامی موسسات معتبر اعتبارسنجی علمی در دنیا، رشد علمی ایران را بسیار پرشتاب ارزیابی می کنند، در این نوشتار سعی می کنیم به تجزیه و تحلیل رشد علمی ایران و بررسی علل آن بپردازیم، علت اصلی این رشد علمی، فریضه دانستن علم و علم آموزی توسط دین اسلام از یک سو و استقلال طلبی جمهوری اسلامی از سوی دیگر می باشد. رشد علمی و فناوری در ایران حاصل همسو شدن ارزشهای جامعه ایرانی با ارزشهای علمی از طریق حاکمیت اسلامی بوده است. رشد علمی دارای دو رویکرد فردی و اجتماعی می باشد، رویکرد فردی مربوط به تلاش و کوشش فردی برای یادگیری و توسعه ی علم می باشد، اما رویکرد اجتماعی مربوط به نهادهایی مانند دانشگاهها، انجمنهای علمی، پژوهشکده ها، مراکز تحقیقاتی، پارکهای علم و فناوری و… می باشد.
سایت نیچر در گزارشهای چند سال اخیر خود، همواره ایران را حایز بیشترین رشد علمی در بین کشورهای دنیا دانسته است. تفکر جهادی اسلامی سبب گردیده است که ایران در زمینه هایی مانند هوا فضا، فناوری هسته ای، نانو تکنولوژی ، سلولهای بنیادی و شبیه سازی موجودات زنده به جایگاه ممتازی در دنیا دست پیدا کند، موسسه ساینس متریکس نیز در گزارشات اخیر خود رشد علمی ایران در جهان را سریعترین رشد علمی دانسته است.
این رشد علمی از مبانی فکری دین اسلام نشات گرفته است که در فرمایشات حضرت امام راحل مکررا به آن اشاره شده است که استقلال کشور در گرو علم می باشد. مقام معظم رهبری نیز با تاکیدات فراوان در حوزه ی علمی فرموده اند: کشوری که دستش از علم تهی است نمی تواند توقع عزت، توقع استقلال و هویت و شخصیت، توقع امنیت، توقع رفاه داشته باشد.
پس از انقلاب اسلامی نهادهایی مانند نهضت سواد آموزی راه اندازی شدند که به ترمیم بافت بی سواد جامعه پرداخت. از دیگر سو دانشگاهها و پژوهشکده های گسترده در سطح کشور ایجاد شدند که باعث گسترش کمی و کیفی آموزش عالی و تحقیقات در کشور گردیدند.
از طرف دیگر جشنواره ها ی علمی مانند جشنواره بین المللی خوارزمی، جشنواره جوان خوارزمی، جشنواره شیخ بهایی، جشنواره رازی ، المپیادهای علمی دانش آموزی و دانشجویی زمینه رقابت گسترده ی علمی را در کشور فراهم آوردند.
ایجاد سازوکارهایی مانند معاونت علمی ریاست جمهوری و پارکهای علم و فناوری و ستادهایی مانند ستاد فناوری نانو و انرژی های نو و همچنین بنیاد ملی نخبگان مدیریت و جهت دهی فعالیتهای علمی در کشور را عهده دار شده اند که هیچکدام قبل از انقلاب وجود نداشتند، بنابراین توجه ویژه ی انقلاب اسلامی به علم و فناوری و استقلال طلبی موجب رشد چشمگیر علمی در کشور گردیده است که امید می رود با ادامه این سیاستهای کلان در سایه منویات مدبرانه و عالمانه مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی به مرجعیت علمی منطقه تبدیل گردد.
* استاد دانشگاه-منصور فرهادی
