فروغ مسلم زاده //آفتاب جنوب ۲۴
جنگل های منحصر به فرد مانگرو “mangra”جامعه گیاهی بی نظیر و نیمه شناور جزیره قشم است که با وسعتی در حدود ۸۵ هزار و ۶۸۶ هکتار، بزرگ‌ترین جنگل های حرای خاورمیانه را شامل می شود.این جنگل ها از درختان و درختچه های گرمسیری و نیمه گرمسیری در اراضی جزر و مدی سواحل آب های گرم، لب شور و شور تشکیل شده اند و پوشش غالب با گیاهان پهن برگ است.در کنار این جنگل های سبز و شاداب می توان پرندگان بسیاری را مشاهده کرد که این جنگل را به عنوان زیستگاه زمستانی و پاییزی مطلوب خود، انتخاب کرده اند.
قشم از نظر تنوع و تراکم پرندگان در جهان بی نظیر است، به طوری که از سوی سازمان ملل و چندین مرکز جهانی پرنده شناسی به عنوان ذخیره گاه زیست کره انتخاب شده است.دیدن جنگل حرا با چشم منطق و علم در ساعت اول از لذت این سفر کم می‌کند؛ پس اول باید با ناخدای پرتجربه، این ۲۰۰ کیلومتر جنگل را در حاشیه شمال غربی قشم سِیر کنیم و در افسون درختان همیشه سبز حرا شناور شویم و بعد سراغ چندوچون روییدن درختی در آب می‌رویم و اینکه چرا به آن اکوسیستم مانگرو می‌گویند.جنگل های دریایی یکی از عجیب ترین عناصر طبیعی خلقت هستند. در این جنگل ها درختانی در ناحیه جذر و مدی زیست می کنند و از آب شور بهره می گیرند. عجیب تر اینکه گه گاه بخش اعظم آنها به زیر آب شور دریا فرو می رود اما همچنان به حیات خود ادامه می دهند.عده ای عقیده دارند این درختان طی سالیان دراز تکامل، از دست آسیب های آدمی، به بستر گلی سواحل و آب شور دریا پناه برده اند. این جنگل ها بیشتر از درختانی تشکیل شده اند که حرا نام دارند. حرا گونه ای درخت مانگرو است که در سواحل شمالی قشم به کثرت و فراوانی دیده می شود. این درخت در زبان لاتین به نام ابوعلی سینا پزشک و فیلسوف شهیر ایرانی نامگذاری شده است.این درختچه در سواحل و مرداب های ساحلی مصر، عربستان و سواحل جنب ایران دیده می شود. به این گیاه در بندرعباس حرا، در بلوچستان تمر و در بعضی از نقاط، تول گفته می شود. به عربی نیز آن را شوری و شوره می نامند.حرا، گیاهی از تیره شاه پسند است. دانه آن روی درخت مادر می روید و نهال تولید می کند. سپس از درخت جدا می شود و داخل مرداب می افتد. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است. درختان حرا، در قسمتهای کم عمق، کنار و روی تپه های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می مانند قرار گرفته اند. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی کند؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا، در آبهای نیلگون خلیج فارس به حالت شناور می ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت ۶ تا ۷ ساعت مانند جنگل های مناطق خشک نمایان می شود.جنگل رویایی حرا در قشم
زمانِ بالاآمدن آب، درختان تا گلوگاه فرومی‌روند و در نگاه اول به جنگلی شناور می‌مانند. جنگل حرا که مرتب در جزر و مد دریا زیر آب فرومی‌رود و بیرون می‌آید، وقت پایین رفتن آب ریشه‌هایش پیدا می‌شود.اگر خوش‌شانس باشیم، می‌توانیم وقت خشکی هم جنگل را ببینیم که در نگاه اول به نظر می‌آید بین انبوهی از چوب رشد کرده‌اند اما این چوب‌ها همان ریشه‌های مرموز درختانند که آب شور دریا را در اطرف جنگل معتدل کرده‌اند، یک آب‌شیرین‌کن طبیعی.گیاهان حرا برگهایی با ظاهر بیضی شکل و قاعده ای باریک (دوکی شکل) رویه سبز و براق دارند و پشت برگها نیز سفید یا خاکستری رنگ است. طول این برگها حدود ۵ تا ۵/۷ سانتی متر است. میوه حرا، بادامی شکل است و به یک خامه باریک منتهی می شود. گل های آن نیز به رنگ طلایی با ۴ گلبرگ می باشد که هر گلبرگ بیشتر از چند میلی متر طول ندارد و عطری شیرین و خنک، تا شعاع چند متری اطراف آن پراکنده می شود. بنا بر تحقیق آنوبانینی گیاه حرا که گاه به عنوان علوفه برای خوراک چهارپایان استفاده می شود دارای چندین فایده دارویی و صنعتی نیز است. از آن جمله می توان به استفاده از آن در درمان جذام و همچنین برخی بیماریهای پوستی اشاره نمود.
جنگل حرا جز در قشم در اطراف بندر لافت و بندر خمیر هم دیده می‌شوند و یک زیستگاه امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری است؛ مانند حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و… جز پرندگان مهاجر این جنگل محل زندگی طیف رنگارنگی از آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. مرغ ماهی‌خوار، حواصیل، لک‌لک، مرغابی و مرغ دریایی، خرچنگ، مارماهی، شیلو، کلینگ (نوعی صدف)، انواع قورباغه و… همه در این جنگل ماواگرفته‌اند. مجموع همه این‌ها جنگل حرا قشم را تبدیل به زیباترین مقصد گردشگری در ایران می‌کند.جالب اینکه جنگل حرا آخرین مجموعه وسیع این درختان ساحلی در جنوب غربی آسیاست که تابه‌حال خودش را از دست آدمیزاد و گزندهایش حفظ کرده است اما همین هم در خطر نابودی است. سوءمدیریت در تأمین حق‌آبه زیست‌محیطی و همچنین رسوب‌گذاری فراوان در سال‌های اخیر، جنگل را با خشک‌سالی مواجه کرده است؛ به خشک‌سالی باید ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز و مخرب در حریم جنگل و آلودگی‌های انسانی را هم اضافه کرد.گفته می شود که حرا را یک ایرانی از هندوستان به ایران آورد و در نزدیکی بندر لافت قشم کاشت. زیبندگی حراها بیشتر در جزیره قشم به خصوص مثلث لافت، گورزین و کوران است. این جنگل از بندر لافت تا روستای طبل در نواری به عرض ۵۰ تا ۵۰۰ متر کشیده شده و محدوده‌ای برابر ۱۵۰ کیلومتر و مساحتی معادل ۷ هزار و ۲۳۶ هکتار را در بر گرفته است. امکان سفر دریایی و تفریحی در بین درختان حرا و دیدن بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی و مهاجر، زیبایی خاصی به سیاحت مسافران می‌دهد.این جنگل‌ها در ایران با نام حرا شناخته می‌شوند؛ در بلوچستان به این درختان تمر و در بعضی از نقاط تول هم می‌گویند و در عربی هم شوری و شوره صدا می‌شود.مانگرو اکوسیستمی است تشکیل‌شده از زمین‌های مرطوب بین مناطق جزرومدی دریا همراه با مجموعه‌هایی از گیاهان بی‌نظیر و جانوران منحصربه‌فرد مناطق ساحلی و تالابی. جنگل حرا در جزیره قشم و سواحل جنوبی استان هرمزگان از وسیع‌ترین و انبوه‌ترین نمونه‌های اکوسیستم مانگرو در دنیاست و این اهمیتش را برای پژوهشگران از همه نقاط دنیا افزایش می‌دهد.تماشایی‌ترین و حیرت‌انگیزترین بخش این گیاه، ریشه آن است؛ ریشه‌هایی کوتاه، کم‌عمق که کلی ریشه فرعی و باریک و اسفنجی از آن رو به بالا رشد می‌کنند و تا ۳۰ سانتی‌متر از سطح زمین بالاتر می‌روند. این ریشه‌ها کم‌کم دور درخت را می‌گیرند و یک شبکه را تشکیل می‌دهند و جایی جذاب و امن می‌شوند برای زیستن انواع جانوران در یک محیط باتلاقی.
ریشه‌ها از شوری آب کم می‌کنند تا مناسب برای تغذیه گیاه می‌شود. جنگل‌های دریایی حرا دو بار در شبانه‌روز در آب دریا فرومی‌روند و بیرون می‌آیند و همین ماهی‌های زیادی را هم به‌سمت جنگل می‌کشاند و جایی مناسب می‌شود برای ماه‌گیری.گیاه حرا گاهی به‌عنوان علوفه خشک برای خوراک دام استفاده می‌شود. از چوب این درخت هم زغال درست می‌کنند، چوبش قاچاق هم می‌شود، می‌گویند پوست درخت حرا برای درمان جذام مفید است، شیره آوندهایش بیماریهای پوستی را درمان می‌کند، در صنعت از تانن موجود در حرا برای تولید جوهر مازو استفاده می‌شود، چسب تخته و خمیر چوب از دیگر مصرف‌های صنعتی این جنگل است، مردم قدیمی از آب‌وگل این جنگل برای مالیدن به بدن برای لاغری استفاده می‌کردند و…
تماشای جنگل های وسیع و انبوه حرا با وجود شمار بسیار زیاد پرندگان خوش الحان با رنگ های گوناگون، خاطره دل‌انگیز و فراموش نشدنی را در خاطر عاشقان طبیعت در جنگل های حرای جزیره زیبای قشم، به یادگار می گذارند.
در این میان مشاهده گله های بزرگ فلامینگو، پرستوی دریایی، انواع کاکایی ها و بسیاری از پرندگان نادر و کمیاب جهان چون شاهین کبود، پلیکان پا خاکستری، حواصیل سبز، عقاب ماهیگیر و انواع گوناگون بازها و شاهین ها در جزیره قشم به آسانی ممکن است و از این نظر جزیره زیبای قشم در تنوع و تراکم پرندگان در جهان بی نظیر شناخته شده است.
جزیره قشم با مساحتی حدود یکهزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع، واقع در شمال تنگه هرمز، از نظر تنوع زیستی و حضور گونه های جانوری و گیاهی جایگاه منحصر به فردی دارد و این شرایط زمینه مناسبی برای تحقیقات و حضور پرنده شناسان سرشناس داخلی و خارجی در قشم را فراهم کرده است.
قرار گرفتن در محل تلاقی سه منطقه زیست جغرافیایی مهم جانوری و بهره وری از زیستگاه های متنوع همچون جنگل های حرا در شمال، سواحل صخره ای و ماسه ای در جنوب، دشت های پهن، بیشه ها و برکه های نیمه شرقی و مناطق کوهستانی نیمه غربی باعث شده این جزیره از تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار باشد.
