فروغ مسلم زاده //
سال جاری با افزایش واکسیناسیون و به تشویق یونسکو، کشور‌های بیشتری آموزش‌های حضوری خود را از سر گرفته و تمهیدات گوناگونی برای کاهش خطرات آن اندیشیده اند. ۲۰ ماه تعطیلی کرونایی مدارس و تداوم آموزش به صورت مجازی، علاوه بر آسیب به روند آموزش صحیح و متناسب با دوران تحصیلی دانشآموزان، آسیب‌های روانی و اجتماعی زیادی برای آنان و خانواده‌ها داشت، اکنون بازگشایی مطمئن مدارس می‌تواند آغازی بر پایان آسیب‌هایی باشد که تجربه‌های مشترکی ایجاد کرد.
مدرسه مهمترین کانون و بخش فراموش نشدنی دوران کودکی و نوجوانی هر کسی است. بهترین دوستان، بهترین خاطرات، ارزنده‌ترین تجربیات و شیرین‌ترین آموزه‌ها و واقعی‌ترین خنده‌ها، همگی یادگار دوران خوش مدرسه است. از احساس بزرگ شدن با ورود به پایه اول ابتدایی و اشک‌هایی که مشخص نیست از ذوق دیدن آن همه هم‌سن و سال در کنار خود است یا دلتنگی برای خانه و مادر تا هیجان آماده شدن برای ورود به دانشگاه را مدیون حضورمان در مدرسه هستیم.
اکنون ۲۰ ماه می‌شود که دانشآموزان چیزی از احساساتی که گفته شد درک نمی‌کنند. اکنون مدت‌هاست دانشآموزان معلمشان را تنها در قاب تلفن همراه پدر و مادر می‌بینند و حتی مطمئن نیستند که او واقعی است یا مجازی. اکنون مدت‌ها است کودکان چیزی از هر روز صبح زود بیدار شدن و لذت تعطیلی صبح جمعه را درک نمی‌کنند و هر روزشان مانند عصر جمعه کسل‌کننده و بی‌انگیزه می‌گذرد.
پدرها و مادرها نیز در این ۲۰ ماه در کنار اشتغال و مشغله‌های همیشگی، شغلی جدید به نام معلم سرخانه بودن را تجربه کردند. شغلی که در آن هیچ تجربه‌ای نداشتند و در عین حال، در انجام درست این وظیفه بسیار حساس و مهم دچار مسایلی شدند که در هیچ نسلی سابقه نداشته است.
در فرآیند آموزشی که حضوری نباشد گویا هیچ‌چیز سرجایش نیست. انگار زمان متوقف شده اما عمر به سرعت می‌گذرد و دانشآموزان بزرگ می‌شوند، بدون اینکه تفاوت پایه‌های تحصیلی را با یکدیگر به درستی درک کنند.
چیزی از شروع همه‌گیری کرونا نگذشته بود که مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شدند. دانشآموزان و معلمان سردرگم، به دنبال راهی برای ادامه روند آموزشی بودند. برخی این تعطیلی را چند هفته‌ای و برخی چندماهه می‌دانستند و تقریبا همه مطمئن بودند با چند ماه وقفه، کلاس‌ها از تابستان و به صورت فشرده آغاز خواهد شد. این روز‌ها با فاصله زمانی تقریبا ۱۸ ماهه از شروع تعطیلی مدارس، همچنان کشور‌ها در گیرو‌دار بررسی تمهیدات برای بازگشایی مدارس خود به صورت حضوری هستند.
با افزایش سرعت واکسیناسیون، اکثر کشور‌ها امسال اقدام به بازگشایی مدارس خود کرده اند. طبق اعلام یونسکو، از بین ۱۵۷ کشوری که در ابتدای همه‌گیری در سطح ملی مدارس خود را تعطیل کردند، سال جاری تحصیلی تنها ۱۹ کشور قصد دارند به طور قطعی آموزش خود را به صورت مجازی ادامه دهند. این بدین معناست که ۸ درصد از دانشآموزان جهان (حدود ۷۷ میلیون نفر) امسال نیز از مدرسه و آموزش حضوری محروم خواهند بود. از میان این کشور‌ها می‌توان به بنگلادش و فیلیپین اشاره کرد که نرخ واکسیناسیون نسبتا پایینی دارند. این کشور‌ها به ترتیب تا کنون ۱۹ و ۳۲ درصد از جمعیت خود را واکسینه کرده اند.
برخی کشور‌ها مثل عربستان و زیمبابوه تنها برای برخی گروه‌های سنی مدارس را برقرار نموده اند. برخی دیگر مثل باهاما و اکوادور با شرط کاهش ساعت کلاسی مدارس خود را بازگشایی کرده و کشور‌هایی نظیر اندونزی، مکزیک و آمریکا در هر منطقه یا ایالت خود، سیاست ویژه‌ای اتخاذ کرده اند.
تعطیلات نوروزی به پایان رسید و بالاخره بعد از دوسال آموزش مجازی تمامی مراکز آموزشی و مدارس رسما بازگشایی شد.
هفته پیش وزیر کشور به دنبال تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی بر بازگشایی مدارس و مراکز آموزشی از ۱۴ فروردین، در نشست هماهنگی بازگشایی مراکز آموزشی که با حضور وزیران آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی و نمایندگان وزارت بهداشت برگزار شد، با تاکید‌بر اینکه شیب ابتلا به کرونا نزولی است و حجم قابل توجهی از دانشآموزان واکسینه شده‌اند گفت: با توجه به شرایط مطرح شده و توجیه مدیران مراکز و روسای آموزشی وضعیت برای برپایی حضوری کلاس‌های درس تا پایان سال تحصیلی فراهم شده است.
در همین راستا وزارت آموزش و پرورش دستورالعملی صادر و در آن به تصمیم ستاد ملی مدیریت کرونا مبنی بر ضرورت حضوری شدن آموزش‌های مدارس و دانشگاه‌ها به علت اهمیت ارتقای کیفیت فرآیند یاددهی و یادگیری به شیوه حضوری و جلوگیری از استمرار افت تحصیلی دانشآموزان، همچنین پیشگیری از تبعات جبران ناپذیر وضعیت موجود برای آینده جامعه اشاره کرد.
گفتنی است در این دستورالعمل به ۳ شرط بهداشتی برای حضور دانشآموزان با رویکرد رعایت بهداشت فردی و بهداشت محیط، استفاده از ماسک مناسب و تهویه برای کلاس‌هاس درس اشاره شده و به موارد مهمی مانند فاصله‌گذاری اجتماعی و واکسیناسیون نه تنها توجهی نشده است بلکه در این دستورالعمل آمده شرایط فاصله گذاری حذف و همه عوامل اجرایی، تربیتی و آموزشی مدارس مطابق ابلاغ و جدول برنامه هفتگی در مدارس حضور یابند.
همچنین تمام فعالیت‌های تربیتی و آموزشی مربیان، آموزگاران، دبیران و هنرآموزان در همه مقاطع تحصیلی و تمام دروس به صورت انجام شود و ظرفیت‌های مجازی در صورت نیاز صرفا به عنوان ابزار مکمل تربیت و آموزش مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
البته درباره وضعیت حضور دانش آموزان نیز بر این مهم تاکید شده است، که حضور منظم دانشآموزان در مدرسه و کلاس درس طبق برنامه هفتگی ضروری است و در صورت غیبت غیرموجه ایشان، مطابق آیین‌نامه اجرایی و سایر مقررات مربوطه مدارس اقدام می‌شود.
مهمترین نکته برای بازگشایی مدارس فراهم کردن شرایط مناسب از جمله فاصله‌گذاری و تهویه و کارت واکسناسیون است که به گفته سخنگوی وزارت آموزش‌و پرورش برنامه‌ریزی برای برای رعایت پروتکل‌ها و نحوه حضور دانشآموزان جزو اختیارات شورای مدرسه است.
هیچ شرطی برای حضور دانشآموزان در مدارس پیش‌بینی نشده است
اگرچه مسئولان آموزش و پرورش مدام بر واکسیناسیون توصیه می‌کنند؛ اما چون آموزش حضوری حق همه دانشآموزان است، مبتنی بر همین موضوع هیچ شرطی برای حضور دانشآموزان در مدارس پیش‌بینی نشده و هیچ شخصی هیچ شرطی برای ممانعت از حضور دانش‌آموز در مدرسه نمی‌تواند بگذارد. همچنین ستاد کرونا هم این شرط را پیش‌بینی نکرده است؛ یعنی در شرایطی که دانشآموزان در سفرهای نوروزی در جمع‌های گسترده قرار گرفته‌اند بدون در نظر گرفتن هیچ شرطی بلافاصله در پایان تعطیلات نوروزی ملزم به حضور در مدرسه شده‌اند.
مخالفت اولیا و مربیان با بازگشایی مدارس
به دنبال چنین تصمیمی اولیا و مربیان مدارس از دهم فروردین ماه کارزاری در فضای مجازی راه انداخته و از رئیس‌جمهور و وزیر آموزش‌و پرورش درخواست کرده‌اند از آنجا که دانشآموزان توانی محافظت از خود در برابر ویروس را ندارند و امکانات کافی برای رعایت حداقلی پروتکل‌های بهداشتی در مدارس وجود ندارد تا محیا شدن شرایط اولیه حضور دانش آموزان در مدارس به تعویق بیفتند.
همچنین آنها به این نکته هم اشاره کرده‌اند که چیزی تا پایان سال تحصیلی نمانده است و این تعویق تا آغاز سال تحصیلی جدید مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
ضرورت واکسیناسیون کودکان
در ماه‌های گذشته با توجه به شیوع سویه امیکرون در کشور و ابتلای شدید کودکان به آن و مشاهده موارد فوتی، واکسیناسیون کودکان ۵ تا ۱۲ سال در دستور کار قرار گرفت؛ اما بررسی‌های میدانی و مشاهدات عینی حاکی از آن است که هنوز اعتماد والدین برای تزریق واکسن کودکان جلب نشده است و علت این امر عدم اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی در جامعه است.
حال در چنین شرایطی که برخی از والدین حتی دز دوم واکسن را هم دریافت نکرده‌اند و اعتقادی به واکسیناسیون کودکان خود ندارند؛ مدارس بدون در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی شده است.
از آنجا که به گفته متخصصان این حوزه ۴ تا ۶ هفته پس از تعطیلات پرتجمع نوروزی شاهد پیک جدید کرونا خواهیم بود باید منتظر ماند و دید که با این تصمیم‌گیری‌های بدون زیرساخت چه پیش‌خواهد آمد؟
با توجه به روند واکسیناسیون فرهنگیان و دانشآموزان و از سوی دیگر آسیب‌های حاصل از ادامه آموزش مجازی، بیشتر کارشناسان و حتی خانواده‌ها دیگر به این نتیجه رسیدند که آموزش حضوری نه‌تنها یک نیاز بلکه ضرورت است.
با گذشت ۱۸ ماه از بسته بودن درهای مدارس، حالا دیگر خانواده‌ها هم نگران ادامه این تعطیلی و تبعات ناشی از آن برای دانشآموزان هستند.
اگرچه در ۱٫۵ سال گذشته، آموزش دانشآموزان از طریق فضای مجازی پیگیری شد اما به‌دلیل آماده نبودن زیرساخت‌ها و عدم آشنایی معلمان و خانواده‌ها با این سبک از آموزش، آسیب‌های بسیاری به دانشآموزان وارد شد و هم‌اکنون مسئولان وزارت آموزش و پرورش نسبت به افت تحصیلی پنهان دانشآموزان که در سال‌های آتی خود را به نمایش خواهد گذاشت، هشدار می‌دهند؛ اُفت تحصیلی به‌ویژه اُفت تحصیلی پنهان، موضوعی نیست که به‌سادگی و در جریان گزارش‌های مستمر ارائه شود و توجه مدیران و برنامه‌ریزان را به خود جلب کند؛ بنابراین تغییرات مدیریتی در سطوح مختلف، تمایل مدیران به دفاع از عملکرد خود، فراهم نشدن فرصت‌های مناسب برای اندیشیدن درباره افت تحصیلی، پیش‌آمدها و دغدغه‌های مختلف، ممکن است باعث غفلت و انکار موضوع شود.
ترک‌تحصیل‌های گسترده معضل دیگری است که به‌واسطه بسته بودن کامل درهای مدارس رخ داد و مشخص نیست پس از بازگشایی مدارس، چه‌تعداد از دانشآموزان به‌ویژه در مناطق محروم و حاشیه شهرها پشت نیمکت‌های مدارس بازنمی‌گردند؛ آن‌گونه که مسئولان آموزش و پرورش می‌گویند باید منتظر ترک‌تحصیل‌های گسترده بود.
سلامت روان اصلی‌ترین دلیل بازگشایی مدارس
کنار تبعات آموزشی بسته بودن درهای مدارس شاید بتوان اصلی‌ترین دلیل بازگشایی مدارس را بحث بهداشت روانی دانشآموزان دانست، هم‌اکنون روانشناسان در خصوص انزوا و خانه‌نشینی دانشآموزان و عوارض بلندمدت آن هشدار می‌دهند. محمد حاتمی رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران دراین‌باره می‌گوید: دوران کودکی و نوجوانی دوران تحول رشدی است. تحول فکری، تحول شناختی، تحول اجتماعی و… در این سنین رخ می‌دهد در نوجوانی هویت افراد شکل می‌گیرد و آماده می‌شوند تا به‌سمت مستقل شدن بروند، این امر میسر نمی‌شود مگر در بستر فعالیت‌های اجتماعی و نقش‌پذیری‌های اجتماعی.
امسال یونیسف کشور‌ها را تشویق به بازگشایی مدارس کرده و اعلام کرده است خطر آموزش صد درصدی غیر حضوری از خطر بیماری کرونا در درازمدت بیشتر خواهد بود. همچنین کارشناسان همواره بر ناتوانی اقشار ضعیف‌تر جامعه در برخوداری از آموزش غیر حضوری و امکانات مدرسه تاکید کرده اند.
با این حال، بازگشایی مدارس خطرات خود را نیز به دنبال خواهد داشت. نتایج یک تحقیق که ۱۵ هزار مدرسه را پیش از شیوع سویه دلتا مورد بررسی قرار داده بود نشان می‌دهد حتی در آن زمان هم کلاس‌های حضوری با بالا رفتن تعداد مبتلایان و قربانیان کرونا رابطه مستقیمی داشت. مخصوصا در کشور‌هایی که پوشش ماسک اجباری نیست.
در هر صورت بازگشایی مدارس همچنان صورت آزمایشی دارد و باید دید آیا با بالارفتن میزان واکسیناسیون در جهان، آیا می‌توان آموزش را به حالت سابق آن بازگرداند یا همچنان چالش‌های بزرگی بر سر راه آموزش حضوری وجود دارد.
آگاهی بخشی به خانواده ها، تکمیل واکسیناسیون فرهنگیان و معلمان علیه کرونا، اطلاع دقیق خانواده ها از چگونگی آموزش حضوری و حضور فرزندانشان در مدارس، رفع مشکلات زیرساخت‌ها برای تداوم آموزش مجازی در کنار آموزش های حضوری، و آموزش دقیق رعایت مسایل بهداشتی به دانش آموزان برای پیشگیری از هر میزان خطر شیوع کرونا، مباحثی است که از سوی حاضران در این میزگرد مورد تاکید قرار گرفت.
کرونا شکل دنیا و زندگی انسانها را در تمام سطوح تغییر داد و دگرگون کرد. گاه آسیب هایی ایجاد کرد که با گذشت زمان قابل جبران است اما آموزش عمومی حوزه ای است که آسیب به آن می تواند آینده فرزندان جامعه را تحت تاثیر قرار دهد تا حدی که جبران‌ناپذیر باشد.
مدرسه فقط محلی برای آموزش و سوادآموزی نیست، فرصتی برای همزیستی، ارتباط‌گیری، دوست‌یابی و مرحله ای از زندگی است که تکرار نمی‌شود و همین ویژگی‌ها آن را در جایگاه ویژه ای قرارداده است. سرعت گرفتن واکسیناسیون در ایران گامی مطمئن برای در پیش گرفتن روند بازگشایی گام به گام مدارس است تا مرحله ای به این مهمی در زندگی کودکانمان دچار لطمه نشود. بازگشایی مدارس می تواند حتی به گامی آگاهی‌بخش و هشیارکننده برای دیگر بخش های جامعه تبدیل شود، به این معنا که با رعایت تمام جوانب می توان زیست متناسب با شیوع کرونا داشت؛ بازگشایی مدارس را می توان آغازی برای پایان دورانی سخت دانست با تجربه‌هایی گرانبها برای همه.
