در شورای حفاظت آب و خاک و کشاورزی هرمزگان چه گذشت
آبخیزداری راه برون رفت از فرسایش آب و خاک
مهمترین راهکار مقابله با کاهش وقوع سیلاب ها و تبدیل آن به فرصت آبادانی سرزمین و استفاده از آن در زمان خشکسالی، فعالیت های آبخیزداری است.
خشکسالی به معنای کاهش غیر طبیعی و طولانی مدت منابع رطوبتی (عمدتاً بارش) است که اثرات نامطلوبی بر گیاهان، حیوانات و انسان می گذارد. خشکسالی که با عنوان خشکسالی اقلیمی از آن نام برده‌اند به دلیل کمبود و یا کاهش مقدار بارندگی طی دوره‌ای از زمان بوجود می‌آید. به تعبیر دیگر خشکسالی زمانیحادث می‌شود که میزان بارندگی سالانه کمتر از میانگین دراز مدت آن باشد.
هرمزگان با توجه به شرایط خاص اقلیمی خود دارای آب و هوایی گرم و مرطوب با رطوبتی بالای ۸۰ درجه می باشد که نه ماه از سال با چنین اب و هوایی گریبان گیر است. به گفته مسئولان، به علت کاهش چشمگیر بارندگی در سال جاری، خشکسالی امسال قطعی است و با اتکا بر آخرین اطلاعات هواشناسی می توان گفت بدون شک در سال آبی جاری در غالب نواحی کشور با خشکسالی شدید هواشناسی مواجه هستیم.
هرمزگان(۹۱/۳-) تا تاریخ ۲۳ فروردین سال ۱۴۰۰بیشترین کاهش بارش و به تبع آن شدیدترین خشکسالی هواشناسی را نسبت به بلندمدت تجربه کرده است که به تبع آن با کاهش ذخایر آبی و قطع مکرر برق و گرمای بیش از حد هوا مواجه شده است .
ساخت سیل بند و کمک به حفظ سکونتگاههای روستایی
محمد نورموسوی مدیرکل منابع طبیعی وابخیزداری هرمزگان در خصوص اهمیت ساخت سیل بندها در مناطق روستایی تصریح کرد: ساخت سیل بند وسدهای خاکی در نقاط مختلف استان آنقدر برای مردم اهمیت دارد که با احداث آنها و جمع شدن آب در پشت این سدهای کوچک کشاورزی و دامداری در مناطق روستایی شکل میگیرد و از مهاجرت بی رویه به شهرها جلوگیری می‌کند.
وی افزود: هرچند آب پشت این سدهای کوچک کم بوده ولی رونق کار و تلاش در پایین دست هر منطقه‌ای را شکل می‌دهد، بطوری‌که برخی از مناطق مانند بشاگرد از طریق اجرای طرح‌های آبخیزداری اقدام به کشت محصولاتی با ارزش از جمله سیر می‌کنند که به عنوان یک محصول در بازار عرضه و تقاضا جا افتاده است.
مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان تاکید کرد: با توجه به اینکه در استان هرمزگان ۸ هزار و ۶۵۱ سازه آبخیزداری به ظرفیت ۴۹۰ میلیون متر مکعب استحصال رواناب وجود دارد، این سدهای کوچک موجب تامین آب شرب اهالی و حتی احشام که سال‌ها در رنج خشکسالی بوده‌اند شده است و دیگر کمتر شاهد مرگ و میر و از بین رفتن نسل آنها خواهیم بود.
وی با اشاره به نقش مهم سازه‌ها در کنترل سیل و کاهش خسارات سیلاب اظهار داشت: افزون‌بر ۸ هزار و ۵۰۰ سازه آبخیزداری در هرمزگان احداث شده و یکی از راهکارهای مناسب برای کنترل سیل، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و مدیریت روان‌آب‌ها است.
مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان اظهار کرد: سال ۹۷ از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی افزون بر ۷۰۰سازه آبخیزداری با مشارکت های مردمی در استان ساخته شد که نقش مهمی در حفظ آب و خاک داشته است.
موسوی با بیان اینکه بیش از ۸ هزار سازه آبخیزداری در استان ساخته شده است، گفت: خشکسالی، سیل و باران‌های سیل‌آسا، موجب فرسایش آبی و خاکی زیادی در استان شده که باید با انجام عملیات آبخیزداری جلوی تخریب بیشتر را گرفته و برای احیا و تقویت خاک و پوشش گیاهی برنامه‌ریزی کنیم.
وی ابراز داشت: به دلیل ۱۰ سال خشکسالی و سیل و باران‌های سیل‌آسا، شاهد فرسایش آبی و خاکی زیادی در استان بوده‌ایم که باید با انجام عملیات آبخیزداری جلوی تخریب بیشتر را گرفته و برای احیا و تقویت خاک و پوشش گیاهی برنامه‌ریزی کنیم.
تاکید و حمایت استاندار از ایجاد سازه‌های آبخیزداری در هرمزگان
همچنین استاندار هرمزگان در شورای حفاظت از منابع آب و کارگروه آب کشاورزی ضمن تاکید بر ایجاد سازه‌های آبخیزداری در استان، حمایت دولت را برای این امر مهم اعلام کرد.
فریدون همتی با اشاره به ساخت ۸۰۰ سازه آبخیزداری در سال گذشته افزود: ایجاد این سدهای کوچک در مناطق روستایی با مشارکت اهالی آن، یکی از رویکردهای مهم دولت به شمار می‌رود.
وی بیان داشت: همچنین از سال۹۷ نیز ۷۰۰ سازه بزرگ و کوچک آبخیزداری با اعتبارات دولتی و مشارکت‌های مردم در بشاگرد احداث شد که در نتیجه شاهد آبگیری خوبی پس از بارندگی‌های اخیر بودیم.
وی ادامه داد: سازه های آبخیزداری مزایای بسیاری از جمله جلوگیری از فرسایش خاک، تامین آب شرب روستاها، ایجاد محیط‌های مناسب برای گردشگری، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، تقویت کشاورزی و حفاظت از محیط زیست را به همراه دارد و سعی می کنیم از محل اعتبارات ملی و استانی سهم ابخیزداری را هرچه زودتر به لحاظ اهمیت موضوع اختصاص دهیم.
راهکار مقابله با خشکسالی چیست؟
به گفته ابوالقاسم حسین پور مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگلها، انجام پروژه های آبخیزداری و آبخوانداری را می توان یکی از گام های موثر در مقابله با خشکسالی دانست.
در این باره مهران زند «عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» معتقد است: ” یکی از مهمترین راهکارها برای کاهش وقوع سیلاب ها و تبدیل آن ها به فرصت و ذخیره منابع آبی در زمان خشکسالی ها، فعالیت های آبخیزداری است. فعالیت های آبخیزداری بسیار گسترده و وسیع هستند و معمولا در طیف وسیعی از حوزه ها انجام می شود. انجام برخی از اقدامات سازه ای و بیولوژیکی آبخیزداری در حوزه های کوچک که عکس العمل هیدرولوژیکی سریعی دارند، موجب می شود که از وقوع سیلاب ها (قبل از اینکه سیلاب ها در سرشاخه ها به یکدیگر بپیوندند و سیلاب های سهمگین را بوجود آورند) جلوگیری شده و منابع آب آن ها با روش های کم هزینه در آبخوان ها برای سال های خشک ذخیره شود.”
دکتر منصوررییس سازمان جنکلها نیز با بیان اینکه اعتبارات اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در استان ها طی سه سال اخیر )۹۷-۹۹)محل اعتبارات از صندوق توسعه ملی تأمین شده است، افزود: اجرای طرح‌های آبخیزداری منوط به اعتبارات دولتی است ولی در این راستا از خیرین و مشارکت‌های دیگر نیز استفاده می‌شود.
منصور با بیان اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری ۷۰ درصد سیلاب‌ها را کنترل می‌کند، ادامه داد: این ذخیره ۵۰۰ هزار مکعبی چهار بار در سال اجرایی و باعث تقویت سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
اثرات سازنده آبخیزداری برطبیعت
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان با اشاره به تاثیر مثبت آبخیزداری گفت: اثرات سازنده پروژه های آبخیزداری علاوه بر کنترل سیل و رسوب و نفوذ آب به لایه های زیرزمینی نقش مهمی در کاهش خسارات سیل به تأسیسات شهری و خدمات زیربنایی ایفاء می کند.
پروژه های آبخیزداری اجرا شده همواره در حوزه های آبخیز موجب افزایش آبدهی قنوات، چشمه ها و چاه های پایین دست شده است.
وی مهمترین اهداف عملیات آبخیزداری را کاهش خسارت سیل، تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی، مرتفع کردن مشکلات آب زراعی و باغی در حوزه های آبخیز شهرستانهای استان هرمزگان بر شمرد.
مهار سیلاب، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و تقویت پوشش گیاهی مهمترین تأثیرات آبخیز داری است لذا اجرای آن در دستور کار کارشناسان آبخیزداری قرار دارد.
تختی با بیان اینکه در نهایت سود اجرای پروژه‌های آبخیزداری به نفع مردم حاشیه مناطق حوزه های آبخیز است، در ادامه تصریح کرد: افزایش زمان تمرکز برای جلوگیری از تخریب در پایین دست این بندها و تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی از دیگر مزایای اجرای پروژه‌های احداث بند خاکی و سنگ و ملات است.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی هرمزگان افزود: با توجه به اینکه وقوع سیلاب‌های مخرب بروز خسارات مالی و جانی را به دنبال دارد لذا اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری به نظر می‌رسد که بتواند از این حوادث تلخ و جبران ناپذیر به‌خوبی جلوگیری کرده و باعث پیشگیری از فرسایش و هدر رفتن خاک حاصلخیز کشاورزی شود.
استفاده از دانش بومی در شهرستان بشاگرد
وی گفت: دانش بومی، دانش گروه های انسانی در ارتباط با زمینه های مختلف هستی، زندگی و معیشت است که از تعامل با محیط طبیعی و اجتماعی و از طریق آزمون و خطا در خلال زمان شکل گرفته و عمدتا شفاهی و نامکتوب است. دانش بومی بخشی از سرمایه ملی هر قوم است که باورها، ارزش ها، روش ها، ابزارها و آگاهی های بومی آنان را در بر می گیرد.
تختی با اشاره به اینکه سازه هایی تحت عنوان دربند وکش بند در شهرستان بشاگرد با استفاده از دانش بومی مردم در حال ساخت است گفت: این سازه ها به صورت مشارکتی و صرف جهت کنترل سیلاب های فصلی و بارندگی های سیل اسا تابستانه دراین منطقه به صورت خودجوش صورت میگیرد و اهالی در پشت این بندها که از خاک مناسب و مغذی برخوردار است به کشت محصولاتی همچون سیرارگانیک، گندم و جو وخرما و … میپردازند.
معاون ابخیزداری منابع طبیعی هرمزگان تصریح کرد: مدیریت آبخیزها با هدف حفظ خدمات زیست محیطی، به ویژه خدمات هیدرولوژیکی توسط حوضه‌های آبخیز موجب کاهش اثرات منفی پایین دست رودخانه‌ها می‌شود و در عین حال به افزایش بهره‌وری منابع و بهبود معیشت محلی می‌انجامد.
در پایان می توان عمده اهداف اجرای طرح‌های آبخیزداری را، مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، کاهش فرسایش خاک و رسوب دهی، کنترل هرز آب‌ها، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش سیل خیزی و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی، ارتقا ی آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم، توسعه فعالیت‌های مطالعاتی، تعیین ضوابط و استانداردها و ارزیابی اثرات اقدام ها و تهیه برنامه جامع اصلاح کاربری و بهره‌برداری بهینه از زمین‌ها نام برد.
گفتنی است از مساحت هفت میلیون و۲۰۰ هزار هکتاری استان هرمزگان، شش میلیون و ۹۰۰هزار هکتار جزو عرصه‌های منابع طبیعی است که یک میلیون و ۸۰ هزار هکتار آن جنگل، چهار میلیون و ۹۳هزار هکتار مرتع و یک میلیون و ۵۶۵ هزار هکتار آن را بیابان تشکیل می‌دهد.
