امروز کشور با بحران جدّی کمبود آب مواجه شده و تبیین فرهنگ اصلاح الگوی مصرف ضروری به نظر می رسد اما در این شرایط روحانیون و ائمه جماعات چگونه می توانند در اجرای صحیح و نهادینه کردن فرهنگ صرفه جویی در جامعه کمک کنند؟
آب، در لغت به معنای رواج و رونق، عزّت و آبرو، لطافت و قدر، قیمت و فیض، عطا و رحمت،… به کار رفته است. در تعریف آن گفته‌اند: «مایعی شفاف و بی‌بو است که حیوان از آن می‌آشامد و نبات به وسیله آن تازگی و تری می‌گیرد.
آب در متون اسلامی، جایگاه رفیعی دارد و درباره این اکسیر زندگی، سخن بسیار و آثار و احکام و آداب بی‌شمار آمده است که شرح آن خود، کتابی بزرگ می‌طلبد .آب در قرآن‌کریم با واژه «ماء» ۶۳ بار به کار رفته و توجّه ویژه‌ای به آن شده است. همچنین در منابع روایی اسلام درباره این نعمت بزرگ خدادی، روایات ارزنده‌ای نقل شده است که این حجم زیاد آیات و روایات، بیانگر اهمیت این آینه آثار سبز خداوند در گستره حیات است.
قرآن‌کریم در آیات زیادی ریشه زندگى، هم در منشأ و پیدایش و هم در صحنه هستى و تداوم حیات را از آب می‌داند. و نیز آغاز آفرینش انسان را از آب دانسته است: «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا…» ؛ و اوست که از آب بشری آفرید.آب، موهبتی الهی است که کمتر نعمتی با آن برابری و همسانی می کند. آب مایه حیات است و زندگی بدون آن ممکن نیست. قرآن کریم، مبدأ آفرینش هر موجود زنده‌ای را آب می‌داند: «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ» ؛ و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم.
خداوند در آیات متعدد انسان را به تفکّر در آب و شکرگزاری این نعمت بزرگ یادآور شده است آب به عنوان برکت خداوندی است که حیات می‌بخشد، حیات را حفظ می‌کند و بشر و زمین را پاکیزه می‌کند. عرش خدا بر روی آب و بهشت به صورت باغ هایی که نهرهایی زیر آنها جاری است، تشریح می‌شود. در قرآن کریم، آب با ارزش‌ترین آفریده خداوند بعد از انسان است. خاصیت «حیات‌دهندگی» آب در آیات متعدد قرآن اشاره شده است. برای مثال آیات ۴۸ و ۴۹ سوره فرقان: «و خداوند آب را از ابرها پایین فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از مردنش حیات داده است.» آب نه تنها حیات می‌بخشد، بلکه هر حیاتی اصلش از آب است «ما هر موجود زنده‌ای را از آب آفریدیم». در قرآن کریم: آب، رزق الهی است و باید از آن بجا استفاده شود.
خداوند در آیه ۴۸ سوره روم این مراحل را بیان فرموده‌اند: «اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَابًا فَیَبْسُطُهُ فِی السَّمَاء کَیْفَ یَشَاء وَیَجْعَلُهُ کِسَفًا فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ؛ خدا آن کسی است که بادها را می‌فرستد تا ابرها را در آسمان به حرکت درآورد و سپس آنها را در پهنه آسمان آن‌گونه که بخواهد می‌گستراند و بعد متراکم می‌سازد. آنگاه قطره‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن خارج می‌شود. پس آن را (به کشتزار) هر یک از بندگانش بخواهد می‌رساند تا آنها شادمان شوند».
در آیات ۴۸ و ۴۹ سوره فرقان خداوند می‌فرماید: «وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء طَهُورًا. لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَهً مَّیْتًا وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِیَّ کَثِیرًا؛ و او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرو فرستاد و از آسمان آبی برای شما نازل کردیم تا با آن باران زمین خشک و مرده را زنده سازیم و آنچه آفریدیم از چهارپایان و آدمیان بسیاری را سیراب گردانیم.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کُلُّ شَیءٍ خَلَقَ مِنَ الماء» ؛ همه چیز از آب خلق شد. براساس این آیات شریفه و فرموده پیامبر (ص)، آب نخستین بستر حیات برای تمام موجودات زنده است. آب، مظهر زلالی و طراوت است و انسان، با نگاه به آب دریاها و رودخانه های جاری در طبیعت و جریان آن در کل نظام هستی، به وجود خالقی یکتا و بی مانند پی برده، احساس آرامش می کند. ادامه حیات درختان و گیاهان و سایر موجودات عالم، تنها با وجود آب امکان پذیر است. در روایات اسلامی در تعبیری زیبا و شیوا، به این موضوع اشاره شده است. پیامبر گرامی اسلام در این‌باره فرمود: «طَعمُ الماءِ طَعمُ الحَیاه؛ طعم آب، طعم زندگی است.»
در روایات، آب سَرور همه نوشیدنی‌ها در دنیا و آخرت دانسته شده است؛ «ألماءُ سَیِّدُ الشَّرابِ فِی الدُّنیا و الآخرهِ«. آب نه تنها مایه آفرینش همه موجودات مادی است، بلکه عامل اساسی برای استمرار حیات آنها نیز هست؛ به طوری که امام صادق(ع) فرمود: «زمین را قوامی نیست، مگر به آب.» یعنی، قوام و بقای موجودات، مرهون آب است؛ زیرا این اکسیر حیات، مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده پیکر هر موجود زنده است و در همه فعل و انفعالات درون آن نقش به سزایی دارد. برای نمونه، بدن انسان به اسفنجی می‌‌ماند که آب، آن را فراگرفته است که میزان این آب در یک انسان بالغ، «۵۸ تا ۶۸ درصد بدن اوست که اگر به میزان۱۰ درصد از آن کاسته شود، پیامدهای ناگواری برای او به بار خواهد آورد و اگر به ۲۰ درصد برسد، ممکن است موجب مرگ وی شود.«
افزون بر اینها، امروزه آب نقش اساسی در بخش‌های گوناگون اقتصاد، کشاورزی و تجارت و حمل و نقل، ایفا می‌کند. از آنجا که بیش از ۹۰ درصد از آب ها در بخش کشاورزی و از طریق آبیاری مصرف می شود بهینه سازی آن در صرفه جویی در آب و توسعه بخش کشاورزی و تولید مواد غذایی بسیار موثر است.
نقش آب در مذهب و تربیت انسان
در بیشتر ادیان از جمله اسلام، مسیحیت و یهودیت، آب ماده پاک‌کننده محسوب می‌شود. در مسیحیت غسل تعمید را در کلیسا با آب انجام می‌دهند. در مذهب شینتو (مذهب ژاپنی) در تمام مراسم عبادی از آب برای پاکیزه ساختن بدن فرد یا مکان خاصی استفاده می‌شود.
در بسیاری ادیان همچون اسلام نوعی مراسم عبادی وجود دارد که در آن، مرده را با آب پاک شستشو می‌دهند (غسل). در دین اسلام هم تنها پس از وضو گرفتن (شستن بخش‌هایی از بدن با آب پاک) می توان فریضه نماز را بجا آورد.
بر همین اساس در آموزه‌های اسلامی علاوه بر ذکر نقش حیاتی آب برای موجودات زنده، از آن به عنوان «طَهُور» یاد شده است: قرآن‌کریم می‌فرماید: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا؛ ما آب پاک و پاک‌کننده را از آسمان فرو فرستادیم.» در روایات نیز همین تعبیر «طَهُور» آمده است: «فالماءُ طَهُورٌ لکلِّ شیء .
بنابراین، آب نه تنها جسم ظاهری را شستشو می‌دهد، بلکه حالتی روحی و روانی در انسان ایجاد می‌کند و به او تقدّس می‌بخشد. و زمینه‌ساز راه‌یافتن به حریم مقدّسات دینی می‌شود.
به هر حال، نگاه مسلمانان به آب، نگاهی سرشار از قداست و پاکیزگی و عظمت است، آب وسیله‌ای است که زمینه ارتباط آنان با معبودشان را فراهم می‌سازد.
صرفه جویى در مصرف آب
الف) آموزه های اسلامی
در آموزه‌های زندگی‌ساز اسلام، اسراف ممنوع و حرام است؛ این ممنوعیت همه ابعاد زندگی انسان را فرامی‌گیرد.
آیات قرآن و احادیث فراوان با تعبیرهای گوناگون، اسراف و زیاده‌روی در هر کاری را به طور عام و در مورد آب، به طور خاص، مورد نکوهش و مذمت قرار داده است.
قرآن کریم به صراحت درباره صرفه‌جویی آب و مدیریت مصرف آن می فرماید:
الف) منابع آب ثابت (معین) است «و آن خدایی که از آسمان آبی به قدر و اندازه نازل می‌کند..«
ب) در مصرف آب نباید اسراف شود: «کُلُوا وَاشرَبُوا ولا تُسرِفُوا إنَّهُ لایُحِبُ المُسرِفین؛ از نعمت های خدا بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید که خداوند اسرافکاران را دوست نمی دارد.
نقش مساجد و أئمه جماعات
مساجد و مراکز دینی نقش غیرقابل انکاری در شکل گیری باورها و ارزش های آحاد مردم دارند و بستری مناسب برای آموزش و اطلاع رسانی هستند. از آنجا که آب جایگاه ویژه ای در زندگی و حیات بشر دارد، آموزه های دینی و فرهنگی نیز می تواند نقش مهمی در تبیین فرهنگ مصرف بهینه آب ایفا کند.
امروز کشور ما با بحران جدّی آب مواجه شده و لازم است مردم به کمک روحانیون و ائمه جماعات مساجد راهکارهای اصلاح الگوی مصرف را فراگرفته و به اجرای صحیح و نهادینه کردن فرهنگ صرفه جویی در جامعه کمک کنند .از آنجایی که آحاد مردم از دیرباز نسبت به نصایح، اندرزها و بیانات علمای ربانی و حوزوی حرف شنوی داشته اند، از این رو نقش آنان تبیین مصرف بهینه منابع حیاتی مانند آب بسیار حائز اهمیت است.
متولیان فرهنگی مساجد، به ویژه ائمه جماعت باید عامل به باورها و احکام شرعی و اخلاقیات شرعی باشند .
به هر حال، صرفه‌جویی مفهوم ثابت‌شده‌ای در تعالیم اسلامی است. صرفه‌جویی، راه جاودانی است که باید در سراسر زندگی انسان انجام شود نه به عنوان یک راه حل موقت برای کم‌آبی یا وضعیت های اضطراری، بلکه باید در همه مواقع (خوب و بد) انجام شود. دین اسلام بر ارضای مقتضی نیازها و خواسته‌های فردی و گروهی تأکید دارد، امّا از اسراف کردن نهی فرموده است.
به یقین اسراف، عملی غیراخلاقی و مورد نکوهش آیین های الهی است. متأسفانه عدّه ای، بی مبالات و بی پروا، الگوی مصرف را رعایت نکرده و این ماده حیاتی را بی جهت تلف می کنند.
لیلا کناری
روابط عمومی آب منطقه ای هرمزگان
